'अटी, अपेक्षा' मॅट्रीमनी

तो: आज आपण भेटलोय खरे...पण गेल्या चार भेटीत मला तुला विचारायचं सगळं विचारून झालंय!! मी 'हो' म्हणायचा निर्णय घेतलाय! अनलेस तुला काही प्रॉब्लेम असेल तर बोलू आपण! तुला मला अजून काही विचारायचं आहे का?
ती: एकदम भेटल्या-भेटल्या विचारू का? तुला घाई आहे का? नाहीतर आधी जरा कुठेतरी जाऊन बसुयात का?

(अनपेक्षित उत्तर मिळाल्यामुळे हिरमुसलेला 'तो' काहीच न बोलता तिच्याबरोबर चालायला लागतो)

ती: मी फोन केला होता लंचटाईममध्ये! फोन डेस्कवर विसरून गेलेलास का?

तो: नाही! सॉरी पण खूप बिझी होतो! क्लाएंटची अर्जंट रिक्वेस्ट आलेली! मी लंच केलाच नाहीये! नंतर सावेने खालच्या टपरीवरून वडा-सांबार मागवलं!

(ऑफिसजवळच्या टपरीवरचा तेलकट वडा आणि पांचट सांबार त्याला आवडत नाही हे गेल्या चार भेटीत गप्पांच्या ओघात तिला माहीत झालंय…ती चालायचं थांबून रिक्षाला हात करते)

तो (भांबावून): कुठे?

ती: तू काही खाल्लं नाहीयेस ना नीट? काहीतरी खाऊ…तिथेच बसून बोलू!

(दोघे रिक्षात बसतात. आपण या मुलीला होकार देऊन काहीच चूक करत नाहीये याची त्याला स्वतःच्याच मनाशी पुन्हा खात्री पटते. हिला मला अजून काय विचारायचं आहे या विचारात त्याचा रिक्षा प्रवास संपतो)

तो: तुला लेट होतोय ना माझ्यामुळे घरी पोहोचायला? हॉटेलमध्ये पण खूप वेळ गेला!

ती: घरी माहितीय की मी तुला भेटणारे! मम्मी-पप्पा पण माझ्या 'हो' म्हणण्याची वाट बघतायत. सो त्यांना हवं ते उत्तर मिळणार असेल तर उशीर झाल्याचं चालेल त्यांना!

तो: मग तू काय उत्तर द्यायचं ठरवलं आहेस?

ती: ते तुझ्या उत्तरांवर अवलंबून आहे!

तो: माझं उत्तर सांगितलं मी तुला!

ती: उत्तर नाही! 'उत्तरं' म्हटलं मी…'अनेकवचन'

तो गोंधळून बघत राहतो. मग काहीतरी कळल्यासारखं म्हणतो-

तो: ठीके! तुझ्या माझ्याकडून काय अपेक्षा आहेत? पार्टनर म्हणून? नवरा म्हणून? काहीही न संकोच करता विचार! मी जमेल तेवढ्या प्रामाणिकपणे 'उत्तरं' देईन….'अनेकवचन'

ती: अपेक्षा…अ...तसंही म्हणायला हरकत नाही! एक सांगते… माझ्या अपेक्षा फार माफक आहेत असं मला वाटतं आणि म्हणून मी त्यांच्याबद्दल रिजीड आहे!

तो: ओके! ते मीसुद्धा ठरवू का प्लीज?

ती: नक्कीच! पहिला प्रश्न किंवा अपेक्षा- आपण लग्न करायचं ठरवल्यावर आणि केल्यावरसुद्धा- बाहेर जेवायला गेलो, लग्नाला गेलो, फंक्शनला गेलो तर मला कुठेही ऑकवर्ड 'पब्लिक डिसप्लेज ऑफ अफेक्शन' चालणार नाहीत! तुझं काय मत आहे याच्यावर?

तो: अ….लग्न होईपर्यंत ठीके म्हणजे मला १००% मान्य पण आहे पण लग्न झाल्यावरसुद्धा?

ती: हो! नातं आपल्या दोघांचं असणारे! ती जगाला दाखवणं मला मान्य नाही! चालणारे का तुला?

तो: मला आधी बाकीचे प्रश्न ऐकायचेत!

ती: म्हणजे तुझं आधीच्या प्रश्नाला नकारार्थी उत्तर आहे?

तो: मुळात 'पब्लिक डिसप्लेज ऑफ अफेक्शन' म्हणजे तुला नेमकं काय अभिप्रेत आहे हेच मला समजून घ्यायचंय! पण मग विषय पर्सनल मोरओव्हर 'प्रायव्हेट' होतो…म्हणून त्याच्यावर शेवटी चर्चा करू…कारण आपण एकमेकांशी लग्न करायचंय की नाही हे त्या एका उत्तरावर डिपेंड असेल तर तशी चर्चा करता येईल!

(तिला थोडं कौतुक वाटलं! त्याने दिलेलं उत्तर ठोस नसलं तरी उडवून लावण्यासारखं पण नव्हतं)

ती: हरकत नाही! पुढचा मुद्दा- माझ्या मागे माझी लग्नाची बहिण आहे! अजून चार-दोन वर्षात तिचं लग्न होईल! तेव्हा तिच्या लग्नात मला आर्थिक हातभार लावायचाय!

तो: सो?

ती: म्हणजे? तुझी या गोष्टीला काहीच हरकत नसेल?

तो: का असावी? तुझी बहिण! तुम्ही दोघी एकत्र मोठ्या झालात! तिच्या लग्नात, तिची हौस-मौज करून द्यायची तुझी इच्छा असू शकते….

ती: तुझ्या घरच्यांचं काय?

तो: वेल…पप्पांना काही घेणं-देणं नाही! आई काही म्हणाली तर बघता येईल!

ती: तिने विरोध केला तर? तुझा सपोर्ट असेल मला?

तो: हे बघ! आपल्या घरचे आपलं लग्न ठरवतायत त्याचा अर्थ आपल्या आयुष्यातले निर्णयसुद्धा तेच घेणारेत असा नाही! तुझ्याशी लग्न 'मी' करतोय!

ती: गुड! पुढचा प्रश्न-

तो: एक मिनिट! जेव्हा मी म्हटलं की तुझ्या निर्णयांना माझा सपोर्ट असेल तेव्हा मला वाटलं होतं की तुझे प्रश्न संपले असतील…

ती: अजून एक महत्वाचा प्रश्न उरलाय! तुला डिवचायला नाही सांगत पण आपण भेटण्याआधी मी ज्या मुलाला भेटले त्याने निव्वळ या प्रश्नामुळे नकार दिला!

तो: व्हॉट डू यु मीन?

ती: सांगते- लग्नानंतर मी कागदोपत्री माझं नाव बदलणार नाही! चालेल तुला?

तो: नाव बदलणार नाही? म्हणजे?

ती: म्हणजे नाव बदलणार नाही!

तो: असं करता येतं?

ती: अर्थात! लग्नाविषयीचे कुठलेच कायदे मुलीला नाव बदलायला सांगत नाहीत!

तो: आणि मग लग्नात नाव बदलायला सांगतात ते?

ती: ते शास्त्र झालं! आणि माझ्या माहितीप्रमाणे ते बंधनकारक पण नाहीये!

(तो काही न बोलता विचारात पडला)

ती: नाही पटलं नां?

तो: वेल…मीसुद्धा तुला भेटण्याआधी तीन मुली पाहिल्या! कुणाला जेवण करता येत असणारा नवरा हवा होता, कुणाला मी राहत असलेलं घर माझ्या नावावर झालेलं पाहिजे होतं, एकीला तर माझ्याकडे बघून तिच्या एका बॉयफ्रेंडची आठवण यायची आणि ती ते मला सारखं ऐकवत होती, मी ते ऐकून घ्यावं अशी तिचीही 'माफक' अपेक्षा होती! बट, आय मस्ट से….'हे' मी अजिबात एक्स्पेक्ट केलं नव्हतं आणि आता तू हा विषय काढला आहेस आणि त्यातला सिरीयसनेस जाणवून मला एकूणच लग्नसंस्थेची गम्मत वाटायला लागलीय!

ती: ती का?

तो: लग्न संस्थेने, ती बनवणाऱ्या लोकांनी कधी 'मुलीचं नाव' या विषयाचा गांभीर्याने विचार केलाच नसेल का? तुला असं एकदम हे 'लग्नानंतरचं नाव' हा विषय कधी जाणवला?

ती: नक्की नाही माहीत…पण एक इंसिडंस आठवतोय! माझ्या एका शाळेतल्या मैत्रीणीने मला फ्रेंड रिक्वेस्ट पाठवली! खूप वर्षं आमची काहीच भेट नव्हती! तिचं लग्न झालेलं मला माहित नव्हतं आणि लग्न तिला बरंच मानवलं होतं त्यामुळे मी तिला फोटोतून ओळखलं नाही! अशा वेळी ती माझी बाल मैत्रीण आहे हे मला कळायचा एकच सोर्स होता…तिचं नाव! पण मानसी कुलकर्णी नावाने मला माहित असलेली माझी शाळेतली मैत्रीण मला तिचं नाव अश्विनी देशमुख सांगायला लागली तर मी ओळखणार कसं तिला?

तो: (कपाळावर हात मारत) सोशल नेटवर्क! कुणाचं काय? नी कुणाचं काय?

ती: का? तुला पटलं नाही?

तो: पटलं की! पण मला तुझा दृष्टीकोण ऐकायचाय!

ती: एक उदाहरण पुरे नव्हतं का? अरे सिम्पल- तुला नाही वाटत का की मी माझं नाव बदलून माझी आयडेन्टीटी बदलतेय! तू मला लग्नात ठेवलेलं नाव! तुझं आडनाव! मानसी कुलकर्णी ते अश्विनी देशमुख! तू जिच्याशी लग्न करायला कधीचाच होकार दिला आहेस ती मुलगी मी राहणारच नाही!

तो: हा निव्वळ तुझा विचार झाला! नाव बदललं तरी तुझा स्वभाव नाही ना बदलणार? तू आहेस तशीच राहशील….तुझी आयडेन्टीटी बदलेल अशी भीती का वाटतेय तुला?

ती: मला वाटतेय…पण मला नाव बदलायचं नाही हे ऐकल्यावर तू का कावरा-बावरा झालायस? लग्नानंतर तुझी बायको तुझं नाव तिच्या नावापुढे लावणार नाही याने तुझ्या 'आयडेन्टीटी' मध्ये काही फरक पडतोय का?
तो: फरक पडत नाहीये! पण-

ती: पण काय?

तो: तुला असं नाही वाटत की तुला वयाच्या पंचविशीनंतर एक नवीन आयडेन्टीटी निर्माण करायचा चान्स मिळतोय! कित्येकदा होतं की आपल्याला आपल्या नावाशी जोडली गेलेली एखादी गोष्ट, घटना, व्यक्ती नको असते पण निव्वळ आपल्या नावामुळे ती आपल्याला चिकटून गेलेली असते! मग ते नावच राहिलं नाही तर? तू या सगळ्याकडे या बाजूने का नाही बघू शकत?

ती: म्हणजे नावाशी माणसाची पर्सनलिटी, आयडेन्टीटी जोडलेली असते हे तू मान्य करतो आहेस?

तो: आपण फक्त एकमेकांना प्रश्न विचारतोय! त्यापेक्षा मी उत्तर देतो!! येस, मी तुझा मुद्दा मान्य करतो! नावाशी पर्सनलिटी जोडलेली असते! पण लग्नानंतर खूप काही बदलतं मुलींच्या आयुष्यात! आता फक्त मुलींच्याच का? हा प्रश्न तुला पडणार असेल तर आपल्या गेल्या चार भेटी व्यर्थ होत्या! असो! तर लग्नानंतर मुलींच्या आयुष्यात खूप काही बदलतं हे तू मान्य केलंस तर नाव बदलणं खूप क्षुल्लक वाटायला लागेल- पूर्वी बायका नाव बदलायच्या की! आपलं माहेरचं नाव त्यांनी कधी टाकलं नव्हतं पण नवीन घर, नवीन नाव, नवीन संसार या सगळ्यात तितक्याच रमायच्या!! आपल्या आई-आजीने हेच केलं…पूर्वी कशाला लग्न मानवल्यामुळे तुला ओळखता न आलेली बाई अश्विनी देशपांडेच होती…कुलकर्णी नाही!

ती: अश्विनी देशमुख…देशमुख… देशपांडे नाही!

तो: करेक्ट! मला माहित होतं की तू मी चुकीचं घेतलेलं आडनाव मला बरोबर करून सांगणारेस! तुझ्याही ती आता तशीच लक्षात राहिली ना? आता ती खऱ्या अर्थाने 'देशमुख' झाली असं म्हणायला हरकत नाही!

ती: (खजील होत) ओह सो यु ट्रिक्ड मी?

तो: डीड आय?

ती: यु नो यु डीड!! पूर्वी लग्न लौकर व्हायची! मुली फारशा घराबाहेर पडत नव्हत्या! शिकत नव्हत्या! त्यामुळे त्यांना ते ट्रान्झिशन खूप सोप्पं वाटत असेल! आता परिस्थिती तशी नाही! आता मी शिकले, घराबाहेर पडले, नोकरी करायला लागले, मला माझं स्वतंत्र विश्व आहे! त्यात माझी स्वतःची एक ओळख आहे! या पोझिशनला मला माझ्या आई-वडिलांनी शिकवून, मला मोठं करून पोहोचवलं- त्यांचं नाव मी एकदम बदलून टाकायचं?? का?

तो: तू आई-वडिलांचं म्हणू नकोस…फक्त वडिलांचं म्हण! आणि मग तसं तरी का? कशाला? आय मीन आपण त्या श्रीलंकन नावांसारखी आपल्या चाळीस पिढ्यांची नावंच जोडू मागे!

ती: तू विषय बदलतो आहेस!! माझा मुद्दा खूप सोप्पा आहे! लग्नानंतर मला फक्त माझ्या नावाने ओळखलं जावं अशी माझी अपेक्षा आहे! माझं नाव म्हणजे जे नाव घेऊन मी गेली २५-२६ वर्षं वावरते आहे ते! बँकेपासून ड्रायव्हिंग लायसन्सवर सगळीकडे नावं बदलत मी नाही हिंडणार! तुला पटत नसेल तर सॉरी!

तो: पण मला तुझा मुद्दा मान्य आहे!

ती: काय?

तो: हो… मला तुझा मुद्दा मान्य आहे! तुझ्या एक गोष्ट लक्षात येत नाहीये! लग्नानंतरचं तुझा नाव काहीही असो त्याने तू माझी बायको असशील हे बदलणार तर नाहीये! की तुझं आणि माझं आडनाव वेगळं आहे म्हणून आपलं नातं तुला अमान्य असणारे? आणि राहता राहिला तुझ्या आयडेन्टीटीचा मुद्दा- तुला आत्ता ओळखणारे लोक लग्नानंतर तुला एकदम वेगळ्या नावाने हाक मारणारच नाहीत! त्यांच्यासाठी तुझं नाव जे आत्ता आहे तेच राहील…अर्थात तुला लग्न मानवणार नसेल तर! बाकी- लग्नानंतर माझी बायको म्हणून लोकांना काय नाव सांगायचं याची लिबर्टी मी तुला आत्ताच देतो! आर वि ओके नाऊ??

ती: तुझी मतं नंतर बदलणार नाहीत ना?

तो: माझी मतं आहेत ती! इंडियन क्रिकेट टीमचा फॉर्म नाही!!

ती: क्रिकेटवरून आठवलं-

तो: आता तुला क्रिकेट आवडत नसेल तर मग मीच नकार देईन तुला!

ती: नाहीरे! उलट दर वर्षी आपण एकदातरी स्टेडीयममधेच मॅच बघायला जायचं असं म्हणणार होते मी!

तो: मलाही तुला एक प्रश्न विचारायचाय!! आणि तुला उत्तर देणं अजिबात कंपल्सरी नाहीये! फक्त विचार कर आणि सांग कधीतरी! मे बी लग्नानंतर!!
ती: काय प्रश्न?
तोः प्रश्न म्हणजे गम्मतच आहे खरं तर! आपली पुरुषप्रधान संस्कृती…आजच्या ग्लोबलाइझ्ड जगात त्याला आपण 'मेल चाऊनिस्ट कल्चर' म्हणायला लागलो…मग विमेन राईट्स आले, रिझर्वेशन्स आली, विमेन इक्वालिटी झाली आणि आता विमेन डॉमिनंसचा काळ आला! तू मगाशी मला म्हणालीस की विवाह कायद्यात मुलीने नाव बदलायची सक्ती नाही! पण तोच विवाह कायदा आजच्या विमेन डॉमिनंसच्या जमान्यात नवऱ्याला आर्थिक, सामाजिक गरजांसाठी जबाबदार मानतो!! हो ना? मग हेसुद्धा बदलायला नको? 

त्याच्या अचानक अशा प्रश्न विचारण्याने ती थोडी सैरभैर होऊन विचारात पडली! त्याने तिच्या डोळ्यापुढे हात फिरवून तिचं त्याच्याकडे लक्ष आहे याची खात्री केली आणि 'आत्ता विचार नको करूस' अशा अर्थाने नकारार्थी मान डोलावली. त्याने हसून तिच्याकडे पाहिल्यावर तीसुद्धा हसली!

तो: आणि हां, तुझा तो मगाचचा प्रश्न अर्धवट राहिलाय नाही का? बाकी सगळ्या उत्तरांवर आपलं एकमत आहे हे गृहीत धरून बोलायचं का त्यावर आता?

घराच्या बिल्डींगच्या पायऱ्या चढताना तिला धाकधूक वाटत होती. घरी आनंदाला पारावर उरणार नव्हता. त्याने तिच्या प्रश्नांची समाधानकारक उत्तरं दिली होती! पण त्याने विचारलेल्या प्रश्नाचं काहीतरी समाधानकारक उत्तर शोधायला हवं असा विचार करतच तिने घराची बेल वाजवली!